संत शिरोमणी रोहिदास महाराज यांचा संघर्ष*

*संत शिरोमणी रोहिदास महाराज यांचा संघर्ष*

लेखक:- पत्रकार गौतम बाळशंकर
(ग्रामपंचायत सदस्य हन्नुर)

संत रोहिदास यांची जीवन कहाणी
महान संत रोहिदास यांच्या जन्माशी संबंधित कोणतीही माहिती उपलब्ध नसली तरी पुरावे व वस्तुस्थितीच्या आधारे थोर संत रोहिदास यांचा जन्म तथ्येच्या आधारे ई. स. १३७७ च्या माघ पौर्णिमेच्या सुमारास मानला जातो. आपल्या देशात थोर संत रोहिदास यांची जयंती मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते. उत्तर भारतात संत रोहिदास यांना रविदास किंवा रैदास या नावाने देखील ओळखले जाते.

संत रोहिदास यांची जीवनी

थोर संत रोहिदास यांचा जन्म उत्तर प्रदेशातील वाराणसी शहरातील गोवर्धनपुर गावात झाला, त्यांचे वडील संतोख दास जी चपला बनवायचे काम करायचे. रोहिदास यांना लहानपणापासूनच संतांच्या प्रभावाखाली राहण्यास आवडत असत, यामुळे ते अध्यात्माची गोडी लागली. संत रोहिदास आपल्या कामावर भक्तीने विश्वास ठेवत असत, म्हणून वडिलांनी त्यांना चपला बनविण्याचा काम करण्यास सांगितले. संत रोहिदास परिश्रम घेऊन अत्यंत समर्पितपणे आपले कार्य करीत असत आणि ज्या कोणालाही मदतीची गरज भासली, तेव्हा रविदास त्यांच्या कामाची किंमत न घेता लोकांना अशी चपला बनवून देत असत.
एकदा त्याच्या गावातले सर्व लोक सणानिमित्त गंगेसनासाठी जात होते, तेव्हा सर्वांनी रोहिदास यांना गंगा स्नानासाठी जाण्याची विनंती केली पण रोहिदास यांनी त्या दिवशी गंगासनला जाण्यास नकार दिला कारण त्यांनी चपला बनवण्याचे आश्वासन दिले होते आणि मग रविदास जी म्हणाले की जर मी गंगेत स्नान करण्यास गेलो तर माझे लक्ष माझ्या प्रतिज्ञावर असेल, मग जर जर मी वचन मोडले तर मला गंगास्नानाचे आशीर्वाद कसे मिळतील. ही घटना संत रोहिदास यांच्या कर्तृत्वाशी निष्ठा आणि आज्ञाधारकपणा दाखवते. यामुळे संत रविदास जी म्हणाले की माझे मन जर स्वच्छ असेल तर माझे चपला धुवायची जागा देखील गंगा आहे.
तेव्हापासून ही म्हण प्रचलित झाली – “मन चंगा तो कठौती में गंगा”
म्हणजेच, जर आपले मन शुद्ध असेल तर देव आपल्या अंत: करणात वास करतो.

संत रोहिदास नेहमीच जातीभेदाविरूद्ध होते आणि जेव्हा जेव्हा त्यांना संधी मिळाली तेव्हा ते नेहमीच सामाजिक कुप्रथांविरूद्ध आवाज उठवत असत, ज्यांच्या भक्तीचा प्रभाव रोहिदास यांच्यावर होता म्हणूनच संत रोहिदास यांना केंव्हाही संधी मिळाली की, ते भक्तीमध्ये मग्न होत, यामुळे त्यांना बरेच काही ऐकावे लागले आणि लग्नानंतर जेव्हा रोहिदास आपले बनवलेल्या चपला गरजू व्यक्तीस मोफत देत असतं परिणामी रोहिदास यांच्या वडिलांना घर चालविण्यासाठी कठीण होई. त्यामुळे वडिलांनी त्यांना वेगळे केले तरीदेखील त्यांनी आपला भक्तिमार्ग सोडला नाही.
त्यानंतर संत रोहिदास ही ओळ म्हणाले: –

अब कैसे छूटे राम रट लागी।प्रभु जी, तुम चंदन हम पानी, जाकी अँग-अँग बास समानी॥प्रभु जी, तुम घन बन हम मोरा, जैसे चितवत चंद चकोरा॥प्रभु जी, तुम दीपक हम बाती, जाकी जोति बरै दिन राती॥प्रभु जी, तुम मोती, हम धागा जैसे सोनहिं मिलत सोहागा॥प्रभु जी, तुम स्वामी हम दासा, ऐसी भक्ति करै ‘रैदासा’॥

म्हणजेच, रविदास जी भगवंताला आपला अविभाज्य भाग मानत असत आणि देवाशिवाय जीवनाची कल्पनाही करत नव्हते, जी आपण या ओळीत पाहतो.

संत रोहिदास हे जातीव्यवस्थेचा सर्वात मोठा विरोधक होते, त्यांचा असा विश्वास होता की मानवांनी निर्माण केलेल्या जातीवादामुळे माणूस माणसापासून दुरावला जात आहे आणि जातीने माणसात फूट पाडल्यास काय फायदा?

जाति-जाति में जाति हैं, जो केतन के पात।रैदास मनुष ना जुड़ सके जब तक जाति न जात।।

संत रोहिदास यांच्या काळात, जातीभेद शिगेला पोचला होता जेव्हा रोहीदास यांच्या वडिलांचे निधन झाले, त्यांच्या अंत्यसंस्कारासाठी लोकांची मदत मिळाली नाही, लोकांचा असा विश्वास होता की तो शूद्र जातीचा आहे आणि जर त्यांचे अंत्यसंस्कार जर गंगेत झाले तर गंगा देखील प्रदूषित होईल ज्यामुळे त्यांच्या वडिलांच्या अंत्यसंस्कारासाठी कोणी येत नाही, मग संत रोहीदास यांनी देवाला प्रार्थना केली, त्याचवेळी वादळ येऊन त्यांच्या वडिलांचे मृत शरीर त्या वादळामुळे मुळे गंगेमध्ये विलीन झाले आणि तेव्हापासून असे मानले जाते की काशीमध्ये गंगा उलट दिशेने वाहते.
संत रोहिदास यांच्या महानतेचा पुरावा आणि भक्ती भावनेच्या शक्तीचे त्याच्या जीवनातील बर्‍याच घटनांमध्ये आढळते. संत रोहिदासांच्या जीवनात अशा बर्‍याच घटना घडल्या आहेत, ज्या आजही जातीवादाच्या भावनेच्या पलीकडे जाऊन आणि खर्‍या मार्गावर चालून समाज कल्याणचा मार्ग दाखवतात.

थोर संत गुरू रविदास यांच्या जीवनातून शिक्षण
जरी महान संत रोहीदास आज जरी आपल्या समाजात नसले तरी त्यांचे उपदेश आणि भक्तीने समाज कल्याणाचा मार्ग आपल्याला दाखवला आहे. महान संत रोहिदास यांनी आपल्या जीवनातील कृतीतून सिद्ध केले की माणसाने कोणत्या कुळात किंवा जातीत जन्म घेतला यावरून तो कधीच महान होते नाही, पण जो मानवाबद्दल आदर आणि भक्ती ठेवतो तोच कायमच महान असतो आणि लोकांच्या मनावर राज्य करतो.